Sağlıklı ve hastalıklı doku ve organların belirlenmesi için parmaklar, yumruk ya da bir aletle periyodik olarak belirli şiddette darbelerle oluşturulan seslerin değerlendirilmesiyle yapılan fiziksel muayene yöntemine perküsyon denir. Perküsyonda işitilecek ses, muayenesi yapılan organ ya da dokunun fonksiyonuna, morfolojik özelliğine, hastalıklı veya sağlıklı oluşuna göre farklılık gösterir. Perküsyon ile oluşturulan seslerin özelliğine ve perküsyona hayvanın reaksiyon gösterip göstermemesine göre doku ve organların fiziksel durumları hakkında önemli ipuçları elde edilir.
Perküsyon; parmaklar ya da yumrukla (vasıtasız, direkt) veya perküsyon çekici ve plesimetre ile (vasıtalı, endirekt) yapılır. Direkt perküsyonda bir elin iki ya da üç parmağı perküsyon yapılacak bölgenin üzerine konur, diğer elin işaret parmağı hafif bükülerek parmak ucu ile diğer parmaklar üzerine vurulur. Endirekt perküsyon ise, plesimetre adı verilen küçük bir levha kullanılarak ya da kullanılmaksızın muayene edilecek bölge üzerine perküsyon çekici ile vurmak süretiyle yapılır. Bu amaçla plesimetre bir elin baş ve işaret parmağı ya da işaret parmağı ve orta parmak arasında perküte edilecek bölge üzerine yerleştirilir. Diğer elle tutulan perküsyon çekici ile plesimetre üzerine periyodik aralıklarla vurulur. Genellikle küçük hayvanlarda perküsyon el ve parmaklar ile ya da yumuşak uçlu küçük bir perküsyon çekici ve plesimetre ile büyük hayvanlarda ise, yumruk ya da ağır bir perküsyon çekici ve plesimetre ile yapılır.
Perküsyon ister direkt isterse indirekt yapılsın aşağıdaki ilkelere dikkat edilmelidir:
· Perküsyonda alınan seslerin iyi değerlendirilebilmesi için muayene;
sessiz, sakin ve kapalı bir ortamda yapılmalı,
· Perküsyonla muayene edilecek hayvanın zaptı-raptı iyi yapılmalı,
· Perküsyon yapılmadan önce inspeksiyon ve palpasyon gibi fiziksel
muayene yöntemleri uygulanmalı,
- Perküsyonda alınan seslerin ve hayvanın reaksiyonunun hatalı yorumlanmaması için simetrisi olan doku ve organlar bilateral perküte edilmeli,
· Plesimetre, perküte edilecek bölgeye arada hava boşluğu kalmayacak
şekilde yerleştirilmeli,
· Vuruşlar ya da darbeler plesimetreye, veya perküsyon uygulanan bölgeye
dik olarak yapılmalı,
· Darbeler orta şiddette ya da hafif olmalı,
· Perküsyonun yapıldığı bölgedeki doku ve organlarda ezik, hematom veya
kırık gibi lezyonlara yol açmamalı,
· Organ ve dokulara göre değişen perküsyon alanları tamamen ve periyodik
olarak perküte edilmelidir.
Perküsyonda, doku ve organların morfolojik ve fizyolojik özellikleri ile hastalık durumlarına göre; net, mat, metalik, timpanik veya pink sesleri alınır. Hastalıklı bir organ ya da dokunun perküsyonunda alınan sesler, sağlıklı başka bir organ ya da dokunun perküsyonunda da alınabilir. Bunun için veteriner hekim perküsyon yaptığı bölgeden aldığı seslerin normal mi yoksa anormal mi olduğuna dikkat etmelidir. Örneğin kas, kemik ve karaciğer gibi doku ve organların perküsyonunda mat bir sesin alınması fizyolojik iken, göğüs duvarının perküsyonunda geniş bir alanda mat sesin alınması anormal olarak kabul edilir.
Perküsyon, pek çok cerrahi hastalığın tanısında başvurulan rutin bir fiziksel muayene yöntemidir. Muayene edilen hayvanın perküsyona, inleme, sıçrama ve kaçmaya çalışması gibi savunma hareketleriyle cevap vermesi ve alınan seslerde anormallik olması, perküte edilen bölgede yangısal veya travmatik lezyonları akla getirmelidir.
Sinüs maxillaris veya frontalisin hidropsu ya da irinli yangısında (empiyem) sinüsler üzerine yapılan perküsyonda ağrı saptanır ve mat bir ses işitilir. Sağlıklı sinüslerin perküsyonunda ise ağrı reaksiyonu saptanamaz; açık ya da net bir ses alınır. Diş pulpasının yangısı olan pulpitiste, diş çürüğü (caries) ve bir çok peridontal hastalıkta dişlere yapılan perküsyonda ağrı reaksiyonu alınması önemli bulgu olarak kabul edilir. Sağlıklı dişlerin perküsyonunda ağrı oluşmaz.
Evcil hayvanlardan yalnız tektırnaklılarda tuba pharyngo-tympanica’nın diverticulumu ile oluşan hava keselerinin hidropsu ve irinli yangısında (empiyem), parotis bölgesinin perküsyonunda mat bir ses ile ağrı reaksiyonu alınır. Aynı zamanda burun akıntısında artış gözlenir. Hava keselerinin içerisinde fazla miktarda gaz ve hava toplanmasına bağlı olarak gelişen amfizemde ise, aynı bölgenin perküsyonunda ağrı vardır ve davul sesi ya da timpanik ses alınır.
Sağlıklı hayvanlarda kalbin perküsyonunda mat bir ses alınır. Kalbin perküsyonunda geniş bir alandan mat sesin alınması, yani kalbin perküsyon alanının genişlemesi; kalp hipertrofisi, kalp dilatasyonu ve sığırların retikuloperikarditis travmatikasında görülürken, kalbin perküsyon alanının daralması ise akciğer anfizeminde görülür.
Normal akciğerlerin perküsyonunda açık ve net bir ses alınır. Göğüs duvarının geniş bir alanından mat sesin alınması pleuritis eksudativa, hidrotoraks, akciğerlerin yaygın apse ve tümörlerini akla getirir. Perküsyonda davul ya da timpanik sesin alınması pneumotoraks ve akciğer anfizemi olgularını tanımlar.
Sindirim sistemi hastalıklarının tanısında perküsyonla muayene yönteminden sıkça yararlanılır. Karaciğer, dalak ve karın içinde fazla miktarda toplanan sıvının (ascites) bulunduğu yerlerin perküsyonunda mat ses alınır. Tek tırnaklılarda sağ, çift tırnaklılarda sol açlık çukurluğundan yapılan perküsyonda timpanik ses alınır. Bu ses organların gaz ve içerik ile doluluk derecelerine bağlı olarak az-çok değişebilir. Sığırların retikuloperikarditis travmatika olgularında, sol karın duvarının ventralinde ve ksifoid bölge üzerine ağır bir perküsyon çekici ile yapılan perküsyonda, hayvanın inlemesi ve ağrı reaksiyonu göstermesi önemli klinik semtom olarak kabul edilir.
Sağlıklı hayvanların abomasum bölgesinin perküsyonun da belirgin bir ses alınamaz. Abomasumun sola veya sağa deplasmanı ve dilatasyonunda; deplasmanın geliştiği taraftaki tuber koksadan, tüber olekraniye uzatılan çizginin üzerinde karın duvarı üzerinden yapılan perküsyonda timpanik sesin alınması, aynı anda yapılan oskultasyonda ise ping sesinin duyulması bu hastalığın tanısında önemli bulgular olarak değerlendirilir. Ayrıca abomasumun sağa deplasmanın olduğu bazı vakalarda, gaz ve sıvı içerikle dolu ve dilate olup genişleyen ab omasumun, karaciğeri mediale doğru iterek karaciğer ve karın duvarı arasında yer almasından dolayı, karaciğer perküsyon sahası ve alınması gereken matite kaybolur. Bölgede yapılan perküsyon ve oskultasyonda alınan çalkantı ve ping sesi ile abdominal gerginliğe bağlı ağrının bulunması hastalığın tanısı bakımından önemlidir.
Karın duvarının ventralinde şekillenen karın fıtıklarında (h. ventralis) veya göbek fıtığında (h. umbilicalis) şişkinliğin perküsyonunda; fıtıklaşan organı gazla dolu bağırsak oluşturuyorsa davul sesi (timpanik), omentum, karaciğer ya da katı gıdalarla dolu sindirim sistemi organlarından bir veya birkaçı oluşturuyorsa mat ya da sağır bir ses algılanır.
Perküsyonla bazı duyu ve motorik reflekslerin olup olmadığı kontrol edilebilir. Kliniğe muayene için gelen hayvanın bulunduğu yerdeki zemine perküsyon çekici veya tırnak muayene pensi ile periyodik vuruşlar yapılarak oluşturulan sese karşı hayvanın verdiği duyarlılık kontrol edilebilir. Özellikle küçük hayvanlarda (kedi, köpek) triceps, biceps, extensor carpi radialis, cranial tibial ve patellar refleksleri perküsyonla muayene etmek mümkündür. Örneğin patellar refleks (quadriceps refleks) için, hayvan muayene masasına yan yatırılır ve ligamentum patellareye parmak, pens ya da küçük bir perküsyon çekici ile vurulması sırasında genu ekleminin ekstensiyon pozisyona gelmesi patellar refleksin normal olduğunu gösterir.
Perküsyonla muayene yöntemi çeşitli ayak hastalıklarının tanısında da kullanılır. Ayaktaki yangıya bağlı olarak artan duyarlılığı ve boynuz tırnak (capsula ungulea) ile canlı tırnak (corium ungulea) arasındaki boşlukların (ayrılmış paries ungulae, karıncalık) belirlenmesi için yapılan perküsyonda, yer yer açık sesler duyulur ve ağrı vardır. Yine nallama sırasında mıhın canlı dokuya çok yakın çakılması ya da mıh değmesi durumunda, mıh perçinleri üzerine perküsyon yapıldığında ağrı reaksiyonu görülür.
