Hem işitme hem de denge organı olan kulağın hastalıkları evcil hayvanlarda, özelliklede kedi ve köpeklerde, önemli bir yer tutar. Kulak muayenesi At, sığır, koyun ve keçi gibi diğer evcil hayvanlarda ise kulak hastalıklarına oldukca az rastlanmasından dolayı bu türlerde fazla bir klinik önemi yoktur.
Veteriner hekimlikte kedi ve köpeklerin rutin genel muayeneleri sırasında kulak muayenesinin de mutlaka yapılması gerekir. Kulak; kulak kepçesi (auricula), dış kulak yolu (meatus acusticus externus), kulak zarı (membranea tympanie, myringo), orta kulak (tympanic cavity), iç kulak ve orta kulak ile farenks ilişkisini sağlayan tube pharyngotympanica (audıtory tube, eustachian tube)’ dan oluşur.
Kulak kepçesi, köpek ırklarına göre büyüklüğü, dikliği, eğikliği, uzunluğu ve kıl örtüsü bakımından farklılık gösterir. Kulak kepçesi ve dış kulak yolu kıl örtüsü, hayvanın bedenindeki kıl örtüsü ile paralellik gösterir. Bedeni uzun ve bol kıllı köpeklerin kulak kepçesi ve dış kulak yoluda bol kıllı, bedeni kısa kıllı olan köpeklerin kulak kepçesi ve dış kulak yoluda kısa kıllıdır. Uzun ve yatık kulaklı, dış kulak yolu uzun kıllı köpek ırkları, diğer köpek ırklarına göre kulak hastalıklarına karşı daha fazla predispozedirler.
Kulak muayenesi çok dikkatli ve doğru bir anamnezi, kulak kepçesinin ve kulak yolundan gelen akıntılar ile hastadaki davranış değişikliklerinin dikkatli bir şekilde inspeksiyonunu, iyi temizlenmiş ve çok iyi aydınlatılmış dış kulak yolunun membrana tympaniye kadar endirekt inspeksiyonu (otoskopik, vidio otoskopik muayeneler)nu, kulak yolundan gelen akıntıların parazitolojik, mikrobiyolojik ve sitolojik laboratuvar muayeneleri ile değişik pozisyonlarda alınan radyografik muayenelerini içerir.
Dış kulak yolundan fazla miktarda ve kokulu bir akıntının gelmesi, hayvanın sık sık kulağını kaşımak istemesi, başını ve kulağını ara sıra sallaması, hasta kulak tarafındaki arka ayağı ile kulağını kaşıması, kulağına dokundurmak istememesi, başını hasta kulak tarafına doğru eğmesi, bazen başını eğdiği tarafa doğru dönme hareketleri yapması ya da hayvanın işitmemesi gibi anamnez bilgileri hayvanda bir kulak hastalığı olduğunu gösteren bulgular olarak yorumlanmalıdır. Hasta sahibi tarafından bildirilen bu şikayetlerin bazıları, muayene yapan klinisyen tarafından da gözlenebilir.
Kulak Kepçesinin Muayenesi
Kulak kepçeleri pozisyonları, dermatalojik problemlerı, yaraları, apse, ülser, yırtık, hematom, tümör, yanık ve donma yönünden dikkatli bir şekilde muayene edilmelidir. Bazı uzun kulaklı ve uzun tüylü köpeklerin kulak kepçeleri üzerinde derinin muayenesini engelleyen keçeleşmiş, sertleşmiş tüylerin dikkatli bir şekilde uzaklaştırılması yapıldıktan sonra dermetolojik muayeneleri yapılmalıdır. Ayrıca kulak kepçesinde, özelliklede dik kulaklı köpek ırklarıda, normal dikliğin dışında kulak kepçesinin laterale ya da mediale doğru düşmesi (deviasyonu) görülebilir ki bu, gelişim döneminde kulak kıkırdağı ile kulak kasları arasındaki uyumsuzluğa bağlı kulak kıkırdağının kırılması ya da eğilmesine yorumlanır.
Kulak kepçesi üzerinde düzensiz, fokal ya da yaygın, ağrılı, akut vakalarda yumuşak ve fluktuan, kronik vakalarda ise sert ve gergin, içeriğini kan ya da kan pıhtısının oluşturduğu şişkinlikler othematom ya da “aural hematom” olarak değerlendirilir.
Dış Kulak Kanalının Muayenesi
Kulak kepçesi kaidesinden membrana tympaniye kadar olan dış kulak yolu derisi bedeni örten derinin devamıdır. Deride görülebilen tüm deri hastalıkları dış kulak yolu derisinde de meydana gelir. Dış kulak yolu, orta ve iç kulak hastalıklarına genel bir ifade ile otitis adı verilir. Dış kulak yolu hastalığı (otitis externa)orta kulak hastalığı (otitis media) ve iç kulak hastalığı (otitis interna, labyrinthitis)’dan daha fazla oluşur.
Kulak kanallarının temizliği sırasında kanaldan akıntı gelip gelmediği, akıntının kokulu olup olmadığı belirlenmelidir. Kulak kanalının dıştan palpasyonu sırasında anormal seslere neden olan sıvı ya da eksudat varlığı belirlenmeye çalışılmalıdır.
Dış kulak yolunun direkt palpasyonu ve inspeksiyonu mümkün değildir. En ideal muayenesi endirekt inspeksiyondur. Dış kulak kanalının endirekt inspeksiyonunda otoskop ya da video otoskop gibi aletler kullanılır.
Dış kulak yolu muayenesi yapılacak köpek ya da kedi ayakta tutulabildiği gibi hasta kulak üstte kalacak şekilde yan yatırılır. Gerekli görülürse sedasyon ya da anestezi uygulanır. Kulak yolu girişindeki kıllar kesilir. Kılların ya da tüylerin kulak yoluna kaçmaması için özen gösterilir. Eldiven giyilmiş elin işaret parmağına alınan bir pamuk parçası ile kulak kepçesi kıvrımlarındaki kirler ve akıntılar uzaklaştırılır. Kulak yolu endirekt olarak görülmeden kulak yoluna herhangi bir pens ya da forseps uygulanmamalıdır. Çünkü kulak yolunda olması muhtemel yabancı cisimler ya da iri kulak kirleri kulak kanalı dibine kadar itilebilir ve çıkartılmaları güçlük çıkartabilir. Öncelikli olarak otoskopun uygun spekülümü kulak yoluna uygulanır ve kulak yolu aydınlatılır. Normalde bu aydınlatma ile kulak yolunun tamamı gözlenemez. Kulak yolunun membrana tympani’ye kadar tam görülebimesi için kulak kepçesi muayeneyi yapan hekim tarafından yukarıya doğru çekilir. Bu çekme ile dış kulak yolunun vertikal ve horizontal kısımları kulak zarı görülecek şekilde düzleşmiş olur ki kulak yolunun tamamı ve membrana tympani muayene edilebilir.
Kulak kanalı, kapalı ve havalanması (ventilasyonu) az olan bir bölge olmasından dolayı bakteri, mantar ve parazit gibi etkenlerin üremesi ve çoğalması için iyi bir vasat oluşturur. Bu nedenle temizliği ve ventilasyonunun sağlanması önemlidir.
Kulak yolunun aydınlatılması ile yangısel olaylar daha kolay gözlenir. Kulak yolundaki yabancı cisimler, derideki renk değişiklikleri, ödematöz şişkinlikler, yangısel ürünler, vejetatif üremeler, kulak yolundaki daralmalar ile membrana tympani’nin renk değişiklikleri, parlaklığı, iç ya da dış bükeylilik durumu ve perforasyonunun (delinme) olup olmadığı gözlenebilir. Kulak yolundaki yabancı cisimlerin büyük bir miktarını bitki başakcıkları (Hordeum bulbosum, H. Spinosum) oluşturu. Bu ot başakcıkları hayvanın başını ve kulaklarını kaşıması ve sallaması ile içeriye doğru ilerleme özelliğine sahiptirler. Dolayısı ile membrana tympani’nin perforasyonuna, aynı zamanda orta ve iç kulak yangılarınada neden olabilirler.
Kulak yolu derisindeki dermatitisle ilgili yangısel durumlarda, hastanın tam bir dermatolojik, endokrinolojik ve parazitolojik muayenelerinin yapılması gerekir. Kulak yolundaki akıntıdan, kazıntıdan ya da üremelerden mikrobiyolojik, parazitolojik, sitolojik ve histopatolojik muayeneler için örnekler alınmalıdır. Örneklerin laboratuvar sonuçlarına göre hastalığın etiyolojisi tam olarak belirlenir ve uygulanacak tedavi seçeneği de belirlenebilir.
Kulak Zarının Muayenesi
Kulak yolu normal ve temiz ise otoskop ile muayenede kulak zarı görülebilir. Kulak zarı normalde şeffaf ve hafif iç bükey olarak görülür. Kulak zarındaki bulutlu ya da opasite görünümleri orta kulaktaki patolojik değişikliklere yorumlanır. Kulak zarı normalde inci rengi ya da mavimtrakt açık parlak rankte görülür. Mavimsi yarı şeffaf renk intratimpanik kanamaya yorumlanır. Kırmızı renk akut orta kulak yangısına, kırmızı ile çevrili diffuz opakt beyazlık ise orta kulakta irin birikmesine yorumlanır. Parlak kehribar renk ise orta kulakta seröz transudat varlığına yorumlanır. Kulak zarının kulak yoluna doğru hafif çıkıntılı görünümü kulak zarının arkasında; timpanik kavitede, serum, irin veya kan varlığına yorumlanır. Kulak zarındaki belirgin iç bükeylik timpanik kavitenin parsiyal doluluğuna ya da östaki kanalının tıkanıklığına yorumlanır. Kulak yolu hastalığı bulunan hayvanlarda orta kulak, nasofarengeal kanal ve retrofarengeal lenf nodülleride muayene edilmelidir. Orta kulak hastalıkları daha çok üst solunum yolu ve farenks hastalıklarına bağlı olarak oluşur. Ayrıca orta kulak boşluğu (tympanic cavity)’nu çevreleyen kemik yapı (bullo ossea) ve iç kulak kemiklerinden olan os petrosa’nın kırıklarına bağlı olarak da gelişir.
Orta ve İç Kulak Muayenesi
Hayvanda işitme kaybı ve denge bozukluğu ile birlikte göz kapakları, kulaklar ve dudaklarında motor kontrol azalmış ya da kaybolmuşsa (n. facialis’in felci), palpebral ve tehtit refleksler azalmış ya da kaybolmuşsa, ayrıca Horner’s sendromu (ptosis, miosis, enophthalmus ve protrusion) gözlenir ise hasta, otitis media yönünden muayene edilmelidir. Şiddetli seyreden otitis media vakalarında orta kulak yakınından geçen n. facialis ve n. sympathetic bundan endirekt olarak etkilenir.
Sağırlık, bir hastalık olmayıp kulak hastalıklarının en önemli klinik bulgusudur. Hastanın işitmemesi sağırlığı gösterir. Konjenital veya edinsel olabilir. Sağırlığı bulunan hayvanlar travmatik kulak hastalıkları, membrana tympaninin perforasyonu, dış kulak yolunun stenozları ya da obstruksiyonları yönünden muayene edilmesi gerekir.
Hastada tam bir sağırlık, başın bir tarafa doğru eğik tutulması, başını eğdiği tarafa doğru dairesel dönme hareketleri göstermesi, ataksi, sık sık düşmesi, boynunun eğik olması (tortikollis) ve nistagmus gözlenmesi otitis interna (labyrintitis) ya da vestibular paralysis (n.vestibulocohlearis’in paralysisi)’e yorumlanır.
Hayvan yemek yerken, özellikle de kemik gibi sert gıdalar yerken, çiğneme sırasında şidettli ağrı semptomu gösterir ise, hayvanda kronik otitis media yönünden radyografik muayenelerin de yapılması gerekir.
At, merkep ve katır gibi tek tırnaklı hayvanlarda köpüklü burun akıntısı, yenilen yemlerin bir kısmının akıntı ile birlikte burundan gelmesi, solunum güçlüğü, başın ve boynun ileri doğru uzatılması (opistotonus) gibi klinik bulgularda orta kulak ile farenks arasındaki östaki kanalı üzerinde bulunan ve hava keseleri olarakta isimlendirilen saccus aeurophorus’ların muayene edilmelerini gerektirir.
Kronik kulak hastalıklarında orta ve iç kulağın radyolojik değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bunun için başın dorsoventral, ventrodorsal ya da ağız açık pozisyonda radyografileri çekilmelidir. Bulla timpanika içinde artan yumuşak doku ya da sıvıların dansite değişiklikleri değerlendirilebilir. Normalde bulla timpanika hava ile dolu ve siyah görünümdedir. Bulla timpanikanın yumuşak doku opasifikasyonu göstermesi otitis media’nın varlığına yorumlanır. Ventrodorsal radyografilerde kulak kanal(lar)ındaki daralma(lar) ve kemikleşmeler belirlenebilir. Radyografide bulla timpanikadaki lizis, sklerozis, kalınlaşma ve periosteal yeni kemik üremeleri gibi kemiksel değişiklikler kronik otitis media’ya yorumlanır. Kulak kanal(lar)ının daralması ya da kemikleşmesi kronik otitis eksternaya yorumlanır.
Adresimiz: İstiklal Mah. Atatürk cad. No:144/A Odunpazarı/ESKİŞEHİR
Evcil hayvanların rutin fiziksel muayeneleri sırasında göz muayenesi de yapılmalıdır. Özellikle sistemik bir hastalık bulunduğu zaman göz, hayvanın genel sağlığının bir göstergesi olarak değerlendirilir. Gözün direkt inspeksiyonu dışında oftalmaskop ya da slit-lamp mikroskop ile endirekt inspeksiyonu en çok başvurulan muayene şeklidir.
Göz, vücudun diğer organları ile karşılaştırıldığında yapılarının büyük bir kısmı direkt olarak görülebilen, normalde transparant tek organdır. Yinede düzenli bir muayenede göz, yüzeysel ön yapılarından derin arka yapılara kadar muayene edilmelidir.
Göz muayenesi göz hastalıkları açısından hastanın genel muayenesi ile birlikte, hastalıkla ilgili anamnesin alınması önemlidir. Hastanın göz probleminin, görmesi ile ilgili bir rahatsızlığının bulunup bulunmadığı hayvan sahibi ya da bakıcısından alınacak detaylı bir hikaye ile öğrenilir.
Hastanın signalementi ve genetik hikayesinin bilinmesi, bazı ırk ve yaş grubu ile ilgili kalıtsal hastalıkların değerlendirilmesi açısından önemlidir. Ayrıca doğum sonrasında doğmasal bir göz anomalisinin bulunup bulunmadığı, bunun gebelik sırasında toksikasyon, enfeksiyon veya vitamin yetersizliği ile ilişkilendirmek açısından not edilmelidir.
Gözün
Genel İnspeksiyonu
Orbita, bulbus okuli ve oküler yapılar, genel fiziksel muayenenin bir bölümü olarak düzenli bir şekilde inspeksiyonu yapılmalıdır. Mümkünse hayvan hareket ettirilerek çevre ile ilgisine, unilateral veya bilateral görüş kaybının bulunup bulunmadığına bakılır. İnspeksiyon sırasında hayvanın başı, yüzü ve gözlerinin görünümü değerlendirilmelidir. Başın durumu, göz kapaklarının pozisyonu, gözlerden akan akıntının türü (seröz, mukoid, purulent) ve miktarı, periorbital şişkinliğin bulunup bulunmadığı not edilmeli, ayrıca orbita içindeki gözün pozisyonu ve bulbusun büyüklüğü belirlenmelidir.
Bulbus okulinin orbita içinde anormal pozisyonda bulunup bulunmadığı belirlenmelidir. Gözün orbita içinde posterior pozisyoda görünüşü (enophthalmos) ya da anterior yönde protrusyonu (exophthalmos) belirlenebilir. Gözlerin orbita içinde anormal deviasyonları (strabismus); mediale deviasyonu (esotropia), laterale deviasyonu (exotropia), yukarı deviasyonu (hypertropia) ve aşağı deviasyonu (hypotropia) değerlendirilmelidir.
Bulbus okulinin büyüklüğü, konjenital ya da yangısel olaylar sonucunda değişiklik gösterebilir. Gözler normalden daha küçük (microphthalmic, nanophthalmic) olabilirken travma ya da yangısel olaylar sonucunda artan intraoküler basınca bağlı olarak daha çok normalden büyük (macrophthalmia ya da megaloglobus) de olabilir.
Gözün NörooftalmolojikMuayenesi
Gözün inspeksiyonunu takiben nörolojik değerlendirilmesi bazı kranial sinirlerin (CNII, CNIII, CNIV, CNV, CNVI, CNVII) değerlendirilmesi açısından yapılmalıdır.
Palpebral Refleks Testi
Palpebral refleks testi, parmak ya da bir kalem ile gözün medial kantusuna dokunulmakla ya da hafifce vurulmakla oluşturulan testir ki, hayvan göz kapaklarını kırpar, sıkar ve bulbusu geri çeker. Palpebral raflekste göz kapaklarının kısılmasını afferent sinir olan n. trigeminus (CNV), kapanmasını ise efferent sinir olan n. facialis (CNVII) oluşturur. Bulbusun geri çekilmesini (retraksiyonunu) ise n. abducent (CN VI) oluşturur.
Korneal Refleks Testi
Korneal refleks testi,parmak ya da bir pamuk parçası ile korneaya dokunulmakla palpebral refleks testindekine benzer tepkiler ile oluşan refleks testidir. Bu testinde afferent, efferent sinir yolları ile retraksiyon siniri palpebral refleks testindeki aynı sinirlerdir. Şayet kornea anormal bir şekilde uyarılacak olursa, oluşacak cevaplarda anormallikler oluşabilir.
Menace Refleks Testi (opticofacial response)
Menace refleks testi (opticofacial response), gözün önünde el yukardan aşağı, aşağıdan yukarı hareket ettirilmekle yapılır. Vertikal pozisyonda elin hareket ettirilmesi sırasında hava akımı minimum olmalıdır. Bu durumda el yüze ya da göze doğru yaklaştırıldığınde hayvanın gözünü kırpması, yumması, ve bulbusun retraksiyonu gözlenir. Bu, test için pozitiftir. Ayrıca bir el ile hayvanın bir gözü kapatılır. Kısa bir süre beklenir. Daha sonra el gözden uzaklaştırılır. Hayvan göz kapaklarını açtıktan sonra el tekrar göze doğru yaklaştırılır. El göze değmeden hayvanın aynı cevapları göstermesi test için pozitif kabul edilir. Bu test ile CNII (sensory) ve CNVII (motor)’nin fonksiyonel olup olmadıkları kontrol edilmiş olunur.
Okulosefalik (doll’s eye reflex) Refleks
Okulosefalik (doll’s eye reflex) refleks, baş sağdan sola ya da soldan sağa- yandan yana, hareket ettirilerek oluşturulur. Normal cevapta gözler, başın hareketi yönünde ritmik olarak hareket eder. Gözlerin anormal hareketi, otitis interna ve beyin sapı bozuklukları ile ilgilidir.
Pupillar Işık Refleks Testi
Pupillar ışık refleks testi, yarı karanlık ya da karanlık bir alanda parlak fokal bir ışık kaynağı ile yapılır. Bu refleks testi, retinal orjinli pupillar hareketi belirlemek için uygulanır. Bu test, hayvanın görüp görmediğinin göstergesi değildir. Parlak ışık kaynağı göze tutulduğunda pupillada bir daralma, küçülme (miosis), ışık gözden uzaklaştırıldığında ise pupillada bir genişleme, büyüme (mydriasis) oluşur. Bu cevaplar, pupillar ışık refleks testi için normaldir. Bu refleks testi ile CNII ve CNIII sinirlerinin fonksiyonel olup olmadıkları kontrol edilir. Pupillar ışık refleksinin olmaması ya da zayıflaması kornea, lens veya retinal yapılardaki bir bozuklukla ilgilidir.
Gözün Detaylı İnspeksiyonu
Tam bir göz muayenesi yapılabilmesi için yarı karanlık ya da karanlık bir oda, fokal bir ışık kaynağı, büyüteç ve bir oftalmaskop bulunmalıdır. Ayrıca göz yaşını belirlemek için Schirmer göz yaşı stripleri, korneal ülserasyonu belirlemek için fluorescein boya, göz muayenesini kolaylaştıracak lokal bir anestezik (proparacaine, lidocaine, tetracaine) damla, korneal ve konjunktival kültür örnekleri almak için swaplar ile lens ve posterior segmentlerin detaylı muayenesi için bir mydriatic (%1 atropine, %1 tropicamide, homatropine, scopolamine) damlaya ihtiyaç duyulur. Şayet glaukom’dan şüphelenilir ise mydriatik kullanılmamalıdır. Ayrıca daha detaylı tetkikler için özellikle de lezyonların yerini belirlemek için slit-lamp biomikroskop, iridokorneal drenaj açısının muayenesi için gonioscopy lensi, intraoküler basıncı ölçmek için tonometry ve intraoküler lezyonları (intraoküküler tümörler ve retinal yırtılma ve dekolmanlar) belirlemek için oküler ultrasonografiye ihtiyaç duyulabilir.
Gözün direkt inspeksiyonundan sonra muayeneyi yapan hekim ilave diagnostik prosedürlere de başvurmalıdır. Midriatik etkili ilaçlar pupillar ışık refleksini olumsuz etkileyeceği için pupillar ışık refleks testi midriatik ilaç uygulanmadan önce yapılmalı, midriatik ilaç uygulanmış ise pupillar ışık refleks testi ilacın etkisi geçtikten sonra uygulanmalıdır. Ayrıca lokal anestezik ajanların korneal refleks testini olumsuz etkiledikleri, aynı zamanda göz yaşını azalttıkları unutulmamalıdır.
Gözün direkt inspeksiyonu ve nörooftalmolojik muayeneleri yapıldıktan sonra orbita, göz kapakları, membrana niktitans, lakrimal sistem, konjunktivalar, kornea, sklera, anterior kamara, iris, lens, humor vitreous, retina, koroidea ve optik sinir gibi diğer yapılarında detaylı şekilde inspeksiyonu yapılmalıdır. Bu yapıların muayenesi fokal ışık kaynağı altında ve yarıkaranlık bir alanda yapılmalıdır.
Orbitanın Muayenesi
Orbitanın muayenesi direkt inspeksiyon ve palpasyon ile yapılır. Her iki orbitanın, şişkinlikler ve diğer lezyonlar açısından simetrik muayenesi yapılmalıdır. Orbita anormal şişkinlikler, retrobulbar kitleler, bulbus okulideki büyüklük ve oküler motilite açısından inspeksiyonu yapılır. Ayrıca orbita çevresindeki deri ve kemik çıkıntıları, kitle, düzensizlik ve kırıklar gibi lezyonların lokalizasyon yerinin belirlenmesi yönünden dikkatlice palpe edilir. Retrobulbar aralıktaki kitlelerin varlığını ya da kas ve yağ gibi orbital içeriklerin anormal azalmalarını belirlemek için göz kapakları üzerinden parmak basıncı ile palpasyon yapılır.
Bulbus okulinin anormal şekilde orbitadan dışa doğru çıkması eksoftalmos (exophthalmos), orbita içine doğru anormal şekilde çekilmesine ise enofthalmos (enophthalmos) olarak değerlendirilir. Brachyocephalic ırklarda normal kabul edilen eksoftalmos euryblepharon (palpebralar arası aralığın çok açık olması), glaucoma (göz içi basıncının artması) ve fasial paralisisdeki eksoftalmostan ayırt edilmelidir. Eksofthalmoslu göz(ler)de gözyaşının aşırı buharlaşmasından dolayı keratitise predispozisyon oluştuğu unutulmamalıdır.
Göz kapakları arasından bulbus okulinin tüm eklenti yapıları ile birlikte öne doğru deplasmanı göz çıkığı (luxatio bulbi, proptosis) olarak değerlendirilir.
Genel ateş, iştahsızlık, konjunktivalarda belirgin ödem (chemosis), üçüncü göz kapağının bulbus okuli üzerine düşmesi (protrusion), konjunktival konjesyon, bulbus okuli üzerine parmak ile yapılan basınçta küçülme ve ağrının oluşması, değişebilen eksofthalmik görünüm, ağzın açılmasının ağrılı olması (trismus), ağızda üst son molar dişin hemen arkasında oral mukozada fluktuasyonlu, kırmızı şişkinliğin bulunması periorbital şişkinlik ve orbital inflamasyon’un klinik bulguları olarak kabul edilir.
Bulbus okulinin orbita içinde posterior pozisyoda bulunması (enophthalmos) ve üçüncü göz kapağının bulbus üzerine düşmesi (protrusion) genel bir dehidrasyonun orbital klinik bulgusu olarak kabul edilir.
Bulbus okulinin anormal biçimde orbita içine çekilmesi (enophthalmos), üst göz kapağının korneanın önüne düşmesi (ptosis), pupillanın normalden küçük olması (miosis; pupillalarda asimetri, anisocoria) ve palpebra tertia’nın kornea üzerine düşmesi (protrusion) gibi oftalmik bulgular sympathetic sinir (Th1-2-3) paralysisinin bulguları olarak yorumlanır ve Horner’s syndrome olarak tanımlanır. Sympathetic sinir, Th1-2-3’den orjin alan bilateral spinal perifer sinir olup plexus brachialis’in kolu değildir. Pupillalarda midriasis oluşturur. Horner’s sendromu çoğunlukla unilateraldir.
Bulbus okulinin eksoftalmik ya da anormal protrusyon görünümüne neden olan subkonjunktival ve episkleral kanamalar; retrobulbar kanamalar, orbital hemorajinin bulguları olarak yorumlanır.
Orbitanın muayenesi periorbital ya da intraorbital veya her iki bögedeki neoplasmalar yönünden de muayene edilmesi gerekir. Neoplasmalar farklı büyüklükte olabilirler. Fakültemiz cerrahi kliniğine getirilen Akkaraman ırkı iki koyunda okuler yassı hücreli karsinom belirlenmiş ve cerrahi girişimle tedavi edilmişlerdir.
Göz Kapaklarının Muayenesi
Göz kapakları ve hareketlerine dikkatlice bakılır. Kedi ve köpek yavrularında doğumu takip eden ilk 10-15 gün içinde göz kapakları kenarlarının birbirine yapışması (ankyloblepharon) fizyolojik bir durum olarak kabul edilir. Bu süre içinde göz kapakları arasından purulent bir akıntının gelmesi (purulent conjunctivitis) bir enfeksiyonun (ophthalmia neonatorum) varlığına yorumlanır.
Göz kapağının yokluğu (agenesis) ya da göz kapağı kenarında konjenital parsiyal bir defekt palpebral coloboma (coloboma palpebrale) olarak isimlendirilir.
Göz kapakları arasının dar olması (blepharophimosis, micropalpebral fissure, blepharostenosis), geniş olması (macropalpebral fissure), göz kapakları kenar(lar)ının içe, bulbus okuliye doğru dönmesi (entropion) ya da dışa doğru dönmesi (ectropion), üst göz kapağının kornea üzerine belirli bir oranda düşmesi (ptosis) ya da alt göz kapağının sürekli olarak aşağıya düşmesi ve kapanma yetersizliği (lagophthalmos), göz kapak ya da kapaklarının bulbus oculiye parsiyal ya da total olarak yapışması (symblepharon) gibi anormallikler göz kapaklarının bozuklukları olarak değerlendirilir.
Göz kapakları kenarında normal kirpik sırası dışında ikinci bir kirpik sırasının bulunması distichiasis, göz kapaklarında bulunan kirpiklerin bulbus okuliye doğru ters yönde dönmesi trichiasis, palpebral konjunktiva içinden çıkan ve bulbus okuli’ye doğru dönen kirpikler ectopic cilia olarak isimlendirilirler.
Göz kapağı ya da kapaklarının kenarlarındaki hiperemik, ödemli şişkinlik göz kapağı yangısı (blepharitis)’nı tanımlar.
Göz kapağı dışa doğru döndürüldüğü zaman palpebral konjunktivanın içinde kalınlaşmış, sarı-beyaz renkte ağrısız bir şişkinlik, meibomian bezi (tarsal gland)’nin kronik yangısı (chalazion, meibomian cyst)’na yorumlanır. Şayet bu şişkinlik purulent (bakteri) içerik içeriyor ise hordeolum’a yorumlanır.
Üçüncü Göz Kapağının Muayenesi
Membrana nictitans (üçüncü göz kapağı); bezinin protrusionu (prolapse, kiraz göz), konjunktivitis follikülaris, anormal kitleler, yabancı cisimler ve kartilaj eversiyonu yönünden dikkatli inspeksiyonu yapılır. Bulbus okulinin elle retropulsiyonu membrana nictitans’ın protrusyonuna neden olur ki bu muayeneyi kolaylaştırır. Membrana nictitans bir forseps ile tutulur ve dışa doğru hafifce çekilir ise hem posterior hem de anterior yüzleri detaylıca görülebilir.
Bazı köpek ırklarında, gözün medial kantusunda dışa doğru dönmüş membrana nictitans’ın serbest kenarı üzerinde bazen pembe, bazen de kırmızı renkte şişkin bir kitlenin görülmesi üçüncü göz kapağı bezinin hiperplazisi ya da prolapsus (protrusion)’una yorumlanır. Bu durum aynı zamanda “cherry eye” (kiraz göz) ya da “follicular ophthalmitis” olarakta isimlendirilir.
Köpeklerde üçüncü göz kapağı bir forseps ile tutulur ve bulbar (korneal) yüzü görülecek şekilde çevrilir ise hiperemik, böğürtlen yüzeyi görünümündeki görünüm lenf folliküllerinin proliferasyonuna yorumlanır ki bu “conjunctivitis follicularis” olarak isimlendirilir.
Alt göz kapağının aşırı nemli ya da ıslak olması, gözyaşının aşırı miktarda toplanması ve yüzden akması epiphora olarak isimlendirilir. Bu, lakrimal drenajın yetersizliğini ya da olmadığını gösterir ki bu da travmatik ya da enfeksiyöz oküler irritasyona veya duktus nasolakrimalis’in konjenital atresia ya da hypoplasia’sine veya yabancı cisim ya da neoplastik obstruksiyonuna yorumlanır. Normalde alt göz kapağının hemen üstünde ve medial kantusta lakrimal sıvı birikir ve punkta lakrimalis aracılığı ile duktus nasolakrimalise geçerek drene olur. Gözün medial kantusunda mukoid, mukopurulent özellikte epiphora’nın görülmesi, nasal kantus üzerine parmak ile basınç uygulandığında akıntının daha da artması lakrimal kese ve kanalın yangısı (dacryocystitis)’ na yorumlanır.
Gözde mukoid ya da mukopurulent akıntı ile birlikte konjunktivada hiperemi, korneal epitelyumda kalınlaşma, kuruluk ve korneal epitelyuma yapışık mukoid akıntı, kornea’da sınırlı ve yüzeysel ülserasyon, blapharospasm, kornea’da lokal ya da yaygın vaskülarizasyon, korneal pigmentasyon, skar doku oluşumu, ve görüş kaybı ile birlikte burun ve ağız kuruluğu gözyaşı sekresyonu yetersizliği olarak bilinen keratoconjunctivitis sicca (KCS)’ya yorumlanır. Kesin tanı için gözyaşı miktarının Schirmer test stripleri ile ölçülmesi gerekir. Bu test mukoid akıntılı korneal ve konjuktival lezyonlu bütün köpeklerde uygulanmalıdır. Bu test Schirmer I ve Schirmer II olmak üzere iki şekilde uygulanır. Test, göze lokal anestezik damlatılmadan uygulanır ise elde edilen değer bazal ve refleks lakrimasyonunu birlikte gösterir ki bu test Schirmer I gözyaşı testi olarak isimlendirilir. Test, göze lokal anestezik damlatıldıktan sonra uygulanır ise refleks ile ilgili sekresyon olmayacağından elde edilen değer sadece bazal lakrimasyon durumunu gösterir ki bu test de Schirmer II gözyaşı testi olarak isimlendirilir. Bazal sekresyon miktarı gözyaşının fizyolojik fonksiyonlarını tam olarak yerine getirmede yeterli olmadığından lakrimasyonun klinik olarak değerlendirilmesinde bazal ve refleks sekresyon birlikte dikkate alınır. Bu nedenlede klinik değerlendirmelerde Schirmer I gözyaşı test değerleri esas alınır.
Schirmer testi uygulamalarında test stripleri alt göz kapağının konjuktival boşluğuna medioventral olarak bir dakika süre ile bırakılır. Bu süre sonunda strip tarafından absorbe edilen gözyaşı miktarı milimetrik olarak değerlendirilir. Sağlıklı bir köpekte Schirmer I gözyaşı test değerlerine göre dakikada absorbe edilen gözyaşı miktarı 14-24 mm arasında olmalıdır (Normal değer köpeklerde >15 mm/dak., kedilerde ise >16 mm/dak.). Yukarda bahsedilen oftalmik klinik bulgularla birlikte 8-10 mm/dakika’dan daha küçük değerler KCS’nın varlığına yorumlanır. Bu test göze diagnostik ya da medikal herhangi bir ajan uygulanmadan önce yapılmalıdır. Fakültemiz çiftliğinde yetiştirilen Kangal ve Akbaş Çoban köpeklerinde fizyolojik gözyaşı miktarlarını belirlemeye yönelik olarak yapılan çalışmada göz yaşı miktarları ortalama 18.5 mm/dak. olarak tespit edilmiştir.
Konjunktivaların Muayenesi
Konjunktiva, üst ve alt göz kapaklarının iç yüzlerini, üçüncü göz kapağının her iki yüzünü ve kornea hariç bulbus okulinin ön kısmını çeviren iyi vaskülarize oküler mukoz membrandır. Konjunktiva anormal vaskülarizasyon, hemoraji, laserasyon, yabancı cisimler, neoplasmalar ve ödem (chemosis) yönünden muayene edilmelidir.
Gerçek bir mukoz membran olan konjunktiva, hayvanda anemi ya da sarılık bulunup bulunmadığının belirlenmesinde önemli bilgi sağlar. Konjunktiva ve sklera, renk değişiklikleri yönünden iyice incelenmeli, ayrıca anormal kitleler ile üzerlerinde membran-zar ve laserasyon bulunup bulunmadığına bakılmalıdır.
Doğumdan sonra çoğunlukla gözün lateral kantusu ile limbus arasındaki konjunktiva bazen de sclera ve kornea üzerinde kıllı deri parçasının bulunması konjenital oküler tümörlerden kabul edilen “dermoid, ocular dermoid, cyst dermoid”’i tanımlar.
Konjunktiva, episklera, sklera ya da avasküler yapıdaki kornea’da aktif hiperemi ya da vaskülarizasyon artışı genel bir ifade ile kırmızı göz “red eye” olarak yorumlanır. Kırmızı göz bir hastalık olmayıp primer olarak göz travmaları ya da irritasyonlarına bağlı çoğunlukla unilateral, sekunder olarakta uveitis, glaucom ve bakteriyel ya da viral sistemik hastalıklara bağlı çoğunlukla bilateral olarak gelişebilir.
Gözde seröz, müköz, mukopurulent, fibrinöz akıntı ile birlikte konjunktivalarda hiperemik ve ödematöz şişkinlik konjunktivaların yangısını (conjunctivitis) tanımlar. Konjunktivitis, bütün hayvan türlerinde en fazla görülen göz hastalığıdır. Unilateral veya bilateral gelişebilir. Bilateral konjunktivitisler çoğunlukla enfeksiyon ya da sistemik hastalıklarla ilgili gelişirken unilateral konjunktivitis ise lokal enfeksiyonlar, yaralanmalar ya da yabancı cisimlere bağlı olarak oluşur.
1994 yılı yaz ayında Konya Merkez Hayvancılık Araştırma Enstitüsünde toplam 30 kuzuda birden göz ile ilgili şikayetin bildirilmesi üzerine yapılan muayenelerde, padoklardaki ızgaralı oluklara bırakılan bol kılçıklı ot başakcığı bulunan kuru ot ile beslemeyi takiben, ot başakcıklarının göz kapaklarının fornikslerine battıkları ve konjunktivalarda şiddetli hiperemi ve ödem, korneada vaskülarizasyonda artış ile birlikte ödem, aşırı gözyaşı akıntısı, ağrı ve blefarospazm ile karakterize travmatik akut keratokonjunktivitis belirlenmiş ve tedavileri başarı ile yapılmıştır.
Korneanın Muayenesi
Kornea normalde transparant, avasküler, nemli, dış hattı düz/pürüzsüz ve pigmentsiz yapıya sahiptir. Lokal ışık kaynağı altında dikkatli muayenede korneanın transparant özelliğinin kaybolması (ödem ya da sellüler infiltrasyon nedeni ile), vaskülarizasyon varlığı ve özelliği, pigmentasyon, kuruluk, kitle(ler), yabancı cisimleri, laserasyon, ülserasyon ve dış bükeyliliğinde ki bozukluklar gibi değişiklikleri görülebilir. Şayet fluoresceine uygulanmış ise bu dikkate alınmalıdır. Korneal kültür yapılacak ise ya da Schirmer gözyaşı sitripleri ile gözyaşı belirlenecek ise fluoresceine damlatılmadan önce yapılmalıdır.
Gözün ön segmentlerinin lokal ışık ile muayenesinde göz kapakları, membrana niktitans, palpebral ve bulbar konjunktiva ile kornea, anterior kamara, iris, pupillar kenar, lens ve anterior vitreous muayene edilebilir. Lens ve anterior vitreous’un muayenesinde pupillanın dilate olması gerekir. Bunun için %1 tropicamide göze damlatılır. Takiben, 15-30 dakikada pupillada yeterli dilatasyon oluşturur. Atropine sülfat, lokal olarak göze damlatıldığında pupillada dilatasyonun geç oluşması (yaklaşık bir saatte) ve etkisinin uzun sürmesinden dolayı önerilmemektedir.
Avasküler olan kornea’nın vaskülarizasyonu fazla miktarda yaygın ise kırmızı göz olarak kabul edilir. Kornea’nın yüzlek ya da derin, parsiyal ya da diffuz vaskülarizasyonu bir klinisyen tarafından kolaylıkla ayırt edilebilir.
Yüzlek damarlar, limbus yakınındaki konjunktivadan orjin alır ve kornea’nın yüzlek katına limbustan geçmiş olarak görülebilir. Derin damarlar ise sklera içindeki damarlardan orjin alırlar ve limbusta kornea içinde görülürler. Kornea tarafında ince düz damarlar “sıkı fırça ucu” gibi görünür ve tanınırlar. Korneadaki damarlaşmanın derinliği hafif büyütmeli bir biomikroskop ya da büyüteç yardımı ile kolaylıkla tanınır.
Korneanın yaraları, yabancı cisimleri, kimyasal ajanlar, entropion, ektopik silia gibi nedenlerle travmaları, irritasyonu ve ülserleşmesi, viral ve bakteriyel hastalıkları, keratokonjunktivitis sikka hem yüzlek hemde derin korneal damarlaşmaya neden olurken kronik süperfisial keratitis, kedilerin lagoftalmus, eosinofilik keratokonjunktivitisleri ve korneal denervasyonlar korneanın yüzlek damarlaşmasına, intraoküler hastalıklar ve antarior uveitis ise korneanın derin damarlaşmasına neden olurlar.
Korneanın transparant özelliğinin kaybolması ve gri beyaz bir renk alması genel bir ifade ile keratitisolarak isimlendirilir. Şayet ağrı ve lakrimasyon artışı ile birlikte gri beyaz renk, bulanıklaşma sadece kornea’nın yüzey kısmında kalırsa keratitis süperficialis, kornea’nın stromal katınıda içeren gri bulut rengindaki bulanıklaşma ve korneal vaskülarizasyonun geliştiği durum ise keratitis paranchymatosa olarak yorumlanır. Kornea üzerinde değişik şekilde ve derinlikte, fluorescein ile boyanabilen ve iyi bir aydınlatma ile görülebilen doku kayıplı tablo ve periferinde gri beyaz renk oluşumu ve limbus sınırından başlayan korneal vaskülarizasyon ulserative keratitis olarak yorumlanır. Şayet kornea üzerinde bulunan derin bir yara ya da ulserative keratitis ortasından öne doğru çıkıntı şeklindeki bir oluşum belirlenir ise bu, Descement’s membranın ön kamaradaki humor aqueous’un basıncı ile fıtıklaşması (descemetocele, keratocele)’na yorumlanır. Kornea’da oluşan perfore bir yara içinden iris’in öne doğru çıkıntı yapması; protrusyonu, corneal staphyloma olarak isimlendirilir.
Kornea’nın sentralinde ya da periferinde transparant özelliğin kaybolduğu, değişik büyüklük, şekil ve renkte, yangısel bulgular göstermeyen opasite artışları korneal lekeler ya da kornea’nın skar formasyonu olarak tanımlanırlar. Kornea’daki leke ya da lekeler çok küçük ve hafif opasitede ise nebula, leke biraz büyük, sınırlı ve bulut manzarasında opasite gösterir ise macula, leke çok belirgin, biraz daha büyük ve gün ışığında kolaylıkla görülebilen opasitede ise leukoma olarak isimlendirilirler.
Ön Kamaranın Muayenesi
Işık kaynağı göze değişik açılardan odaklanırken iristen yansıyan ışık, kornea ve anterior kamaranın muayenesini kolaylaştırır. Şayet anterior kamarada humour aqueous içinde hücrelerde ya da proteinde ya da her ikisinde bir artış olacak olursa göze uygulanan ışık dumanlı bir alandan geçiyormuş gibi görünür. Bu klinik olarak humour aqueous’un bulanıklığı “aqueous flare” olarak bilinir. Gözün ön kamarasında aqueous flare’nın görülmesi çoğunlukla glaucom ya da uveitis anterior’e yorumlanır. Işık, gözün fundusundan yansırsa humor vitreous ve lensin opasitesini belirlemede yardımcı olur. Kornea ve lensin düzgün yüzeyleri ayna gibi ışığı yansıttığından kolaylıkla gözlenebilir.
Kedi ve köpeklerde normal göz içi basıncı birbirine yakın değerlerde olup genellikle 15-30 mmHg arasında değişir. Bu değer, intraoküler sıvı hacmi ile kornea ve skleranın elastikiyeti ya da gerginliği arasındaki ilişki sonucunda oluşur. Göz içi basıncı Schiotz tonometry ile belirlenir ki ölçülen değer 30 mmHg ve üzerinde ölçülür, aynı zamanda seröz özellikte gözyaşı akıntısı, ağrı, korneal ödem, episkleral damarlaşma, aqueous flare, sabit orta derecede dilate pupilla, genç hayvanlarda bulbus okulide büyüme, retinal ödem, retinal hemoraji gibi bulgular ya da bu bulgulardan bazılarının bulunması glaukom’a yorumlanır.
Anterior kamara (camara oculi anterior) derinliği ve içerikleri; kan (hyphaema), irin (hypopyon), fibrin, hücreler ve protein (aqueous flare) ya da yabancı cisimler, yönünden muayene edilmelidir. Ayrıca doku anormallikleri, iris adezyonları (synechiae ya da kalıcı pupillar membran), iris kistleri, iris tümörleri, lens’in anterior lukzasyonu ve granülasyon dokuları belirlenebilir. Bazı hayvanlarda iridokorneal açı ya da filtrasyon (drenaj ) açısı direkt olarak görülebilir.
Göz Muayenesi
İris ve Pupillanın Muayenesi
İris konjenital defekt, renk, topoğrafi ve pozisyonu açısından muayene edilir. İris’in kornea’nın arka yüzü ya da lens’in ön yüzüne yapışmaları (adezyonları) kolaylıkla belirlenebilir. İris’in kenarının kornea ile oluşturduğu adezyon anterior synechia, lens ile oluşturduğu adezyon ise posterior synechia, irisin tüm yüzeyinin lens ile oluşturduğu adezyon ise total synechia olarak isimlendirilir.
İris ve uveal katların açık gri ya da beyaz renkte olması pigmentsizlik (hypopigmentation) ya da albinusmus olarak yorumlanırken iris üzerinde oldukca koyu renkli nodüler ya da küçük kümecikler halinde yaygın, bazen pupilla kenarında çıkıntı oluşturan pigment birikimleri ise pigment hipertrofisi (hyperpigmentation) olarak isimlendirilir. Pigment hipertrofilerine atlarda sıklıkla rastlanır.
Direkt pupillar cevaplar değerlendirilir. Pupilla(lar)’da ki hareketler; aşırı kontraksiyon, daralma, küçülme (miosis) ve dilatasyon, genişleme, büyüklük (mydriasis), pozisyon, simetrik ve şekil yönünden muayene edilir. Atropin zehirlenmeleri, hipokalsemi ve yılan zehirlenmeleri mydriasis’in önemli nedenleridir. Toxoplasmosis’de ki retinal ya da Aavitaminosis’te ki nervus opticus yıkımlanmaları sürekli pupillar dilatasyona neden olabilir. İki pupilla arasındaki büyüklük farkı 1 mm’den daha büyükse anisocoria (asymmetric pupilla) olarak isimlendirilir. Pupilla’nın iris içinde anormal lokalizasyonuna corectopia, pupillanın anormal şekillenmesine dyscoria adı verilir. İris, normalde arka taraftan lens ile desteklenmiş olmasından dolayı hafifce öne doğru kavis yapar. Şayet lens tarafından bu destek kaybolursa (lens’in lukzasyonu ya da sublukzasyonunda) iris düz bir yapıda görünecektir. Aynı zamanda anterior kamara derinleşmiş olarak görünecek ve baş hareket ettiği zaman iris titriyormuş gibi -titreme hareketine sahip- görünecektir. İris’in anormal hareketleri ya da titremeleri iridodonesis’e işaret eder. Şayet iris konjesyonlu ve şişkin, detayları kaybolmuş, rengi kararmış olarak görünür ise bu bir iris yangısı (iritis, anterior uveitis)’na yorumlanır.
Lensin Muayenesi
Lens, gözün içinde normalde transparant özellikte, avasküler bir yapıdır. Lens’in gözün içinde bulunup bulunmadığı, pozisyonu, büyüklüğü ve transparant özelliğinin değişip değişmediğini belirlemek için muayene edilmesi gerekir. Lens’in bulunmaması aphakia, normalden küçük olması microphakia, bulunması gereken yer dışında bulunması ectopia lentis, lens’in konjenital olarak anterior ya da posterior yönde koni şeklinde çıkıntı yapması lenticonus, üzerinde çentik şeklinde defekt bulunması lens coloboması, lens’in humour aqueous’a doğru öne ya da vitreous’a doğru arka yönde parsiyal ya da total olarak yer değiştirmesi sub/luxation, lens ya da kapsulasında opasitenin bulunması ise katarakt (cataract) olarak isimlendirilir. Yaşlı hayvanlarda lens, transparant özelliğini kaybetmiş, daha çok yarı şeffaf (translusent) ya da sklerotik yapıdadır. Lens’te ki yaşla ilgili bu değişiklikler lenticular sclerosis olarak isimlendirilir ki hayvanlarda körlüğün nedeni değildir. Ancak oftalmoskop ile oküler fundusun görünümünü engeller. Genelde fundus refleksi mevcut ise ya da retina kör bir hayvanda görülebiliyorsa körlük lens’teki değişikliklerle ilgili değildir.
Fundus’un Muayenesi
Gözün arka segmentleri; posterior vitreous ve fundus, uygun mercek yapılarından oluşan ve fokal bir ışık kaynağı oluşturan ophthalmoscope ile muayene edilir. Oftalmoskop, göz katmanlarını ayrıntılı olarak aydınlatan ve muayenelerine imkan sağlayan bir alettir. Evcil hayvanların pek çoğunda pupillanın şimik dilatasyonu oluşturulmadan arka segmentlerin muayenesi gerçekleştirilebilir iken lens, vitreous, retina ve n. opticus’un detaylı incelenebilmesi için midriatik bir damla göze muayeneden 15-30 dakika önce damlatılmalıdır. Bu amaçla tropicamide (%1) ya da atropine lokal olarak göze 1-2 damla damlatılırsa 15-30 dakika içinde mydriasis şekillenir. Oftalmoskop hastanın gözünden 2.5-3 cm uzakta tutularak oftalmoskop’un dönen çarkı (Rekoss diski) aracılığı ile göz içinde fokusun derinliği ayarlanır. Rekoss diski üzerinde bulunan – ve +20 dioptri aralıklarından yararlanılarak; kornea +20, kamera okuli anterior +15, lensin anterior kapsulü +12, lensin posterior kapsulü +6 ya da +8, korpus vitreum +5 ve fundus ise -3, 0, +3 dioptrilerle muayene edilir. Muayeneyi yapan veteriner hekim sol gözü ile hastanın sol gözünü, sağ gözü ile de hastanın sağ gözünü muayene etmelidir.
Humor vitreous (vitreous body) gözün içinde en büyük yapıyı oluşturur. Humor vitreous, coloboma, kalıcı hyaloid damarlar (embriyonik damarlar), hemoraji, hyaloid kalıntılar ve retinal ayrılmalar gibi konjenital anomaliler için muayene edilmelidir. Hyaloid damarlar, sekiz haftalık ve daha üzeri yaş grubundaki buzağı ve kuzularda kan içerebilir. Humor vitreous’taki edinsel değişikliklerin en önemli nedenini yangısel olaylar oluşturur. Yangısel hücreler ve eksudasyon opasite artışına neden olur. Anterior humor vitreous’un muayenesi, dilate pupilla içinden lokal bir ışık kaynağı ile yapılırken, posterior humor vitreous ve oküler fundus’un muayenesi ise bir oftalmaskop ile yapılır.
Retina, vasküler bir yapıya sahiptir. Oküler fundus, retinal ayrılmalar, korioretinal hipoplasi ya da displasi, vasküler konjesyon, vasküler zayıflık, skar dokular, hemoraji, colobomalar, tapetal renkte, pigmentasyonda ve damarlardaki değişiklikler ile yangı odağı için muayene edilir. Optik disk, görünümü, şekli, büyüklüğü, rengi, colobomalar, anormal kitleler ve çukurlukların bulunup bulunmadığı yönünden muayene edilir. Optik diskteki şişkinlik n. opticus’un neuritisi ile ilgili olarak gelişen ödem ya da hiperemi ile ilgilidir ki, bu da genellikle artan intrakranial basınçla ilgilidir ve papilödem (papilloedema) olarak isimlendirilir.
Adresimiz: İstiklal Mah. Atatürk cad. No:144/A Odunpazarı/ESKİŞEHİR
Vücudun dışından görülebilen ya da derin palpasyon ile belirlenebilen veya vücut boşluklarında radyolojik veya ultrasonoğrafik muayeneler ile endirekt olarak belirlenen ve patolojik olarak oluştuğu kabul edilen bazı şişkinliklerin içeriğinin karakterini öğrenmek, mikrobiyolojik kültür yaptırmak, gerekir ise oluşmuş olan içeriği tamamen dışarıya drene etmek amacı ile de diagnostik punksiyon yapılabilir.
Vücut dışında belirlenebilen şişkinliklerin diagnostik punksiyonu için gerekli traş ve dezenfeksiyonu yapılır. Punksiyon yapılırken bölgenin anatomik yapısı dikkate alınmalı, önemli damar ve sinirlere zarar verilmemelidir. Şişkinliklere yapılacak punksiyon sırasında genellikle sedasyon ya da lokal anesteziye ihtiyaç duyulmayabilir. Punksiyon, aseptik şartlarda gerçekleştirilmelidir. Genellikle şişkinliğin en yumuşak yerinden punksiyon gerçekleştirilir. İçeriğin daha kolay boşaltılması için şişkinliğin alt bölümünden punksiyon yapılması tercih edilir.
Punksiyon işleminde şişkinliğin büyüklüğü, yüzeysel ya da derinde yer alıp almadığı, üzerindeki derinin kalınlığı, çevre dokuların yangılı olup olmadığı, kronik yangıya bağlı çevre dokularda oluşan sertlik (induration) ve içeriğin tahmini kıvamı dikkate alınarak basit bir enjektör iğnesinden trokara kadar değişebilen punksiyon iğneleri kullanılır. Gerekir ise punksiyon işlemi bistüri ile de gerçekleştirilir.
Punksiyon ile dışarıya alınan ya da aspire edilen içeriğe göre teşhis yapılır. İçerik kan ise hematom, kan ile karışık yağlı serum isekolleksiyo sero sanguineum, irin ise abse, kokuşmuş, kanlı ve köpüklü sıvı ise gazlı gangren, sadece kokusuz gaz ise anfizem, sulu ya da peltemsi bir içerik ise kist olarak tanımlanır.
Normal olarak kateter ile idrar alınamadığı durumlarda idrar almak için küçük hayvanlarda perkutan, at ve sığır gibi hayvanlarda ise rektal olarak idrar kesesine yapılan punksiyon işlemidir. Sitosentezis, mutlaka dolu olan idrar kesesine yapılmalıdır. Boş idrar kesesine sitosentezis yapılamaz. Sitosentezis, özellikle kedi ve köpeklerde idrar örneklerinin toplanmasında tercih edilen en çabuk ve en güvenilir metodtur. Bu metod, idrar örneğinin üretra veya genital sistemden kontaminasyonunu önler.
Büyük hayvanlarda sitosentezis için hayvan ayakta tespit edilir. Zaptı-rapt tetbirleri alınır. Rektum içinde ki gaita boşaltılır. Daha sonra kanülüne uzun bir steril serum hortumu takılmış uygun uzunlukta ki punksiyon iğnesi, parmakları koni şekline getirilen sağ elin avuç içine alınarak rektuma sokulur. Aşırı idrar ile dolu olan ve rektumun ventral duvarına yaslanan idrar kesesi belirlenir ve avuç içinde korunan iğne, rektumun ventral duvarına kranio-ventral yönde batırılır. İğneye takılı hortumdan idrarın gelmesi punksiyon işleminin tamamlandığını gösterir. Rektum içinde ki sağ elin parmakları ile idrar kesesine masajlar yapılır ise idrar kesesinin boşalımı daha kolay sağlanır. İşlem sırasında sağ el rektum içinde tutulur. İdrar örneğinin alınması ya da idrar kesesinin boşaltma işlemi tamamlandıktan sonra iğne, geri çekilerek avuç içinde rektumdan dışarı alınır.
Küçük hayvanlarda sitosentezis için hayvan, dorsal ve lateral pozisyonda yatırılır ya da ayakta tutulur. Sitosentezis, genellikle 25–22 numara iğne ile gerçekleştirilir. Punksiyon yapılacak yerin tüyleri traş edilir, bölge sabunlanır ve bir antiseptik solüsyon ile (povidone iyod) dezenfeksiyonu yapılır.
İdrar kesesi, içerdiği idrar miktarına bağlı olarak şekil, hacim ve pozisyonunda değişiklik gösterir. Orta boy bir köpeğin idrar kesesi 100–120 ml idrar toplar. Bu durumda idrar kesesi yaklaşık olarak 17.5 cm genişliğinde ve 18 cm uzunluğundadır.
Sırt üstü yatırılıp tespit edilen hayvanın sitosentezisi, göbek bölgesi ile os pubis’in ön kenarı arasında; çoğunluklada os pubis’e yakın olarak, linea mediana’dan yapılır. Erkek köpekler de penis ve prepisyum yana çekilerek median hattan yapılır. Sırt üstü yatırılan hayvanlarda, ureterlerin idrar kesesine girdikleri dorsolateral yüzler ventralde kalır. Sitosentezis idrar kesesinin ventralinden gerçekleştirilir.
Dolu olan idrar kesesi perkutan olarak palpe edilir ve sıkıştırılmadan tespit edilir. Şayet dıştan fazla sıkıştırılacak olunursa, punksiyon sırasında punksiyon yerinden karın boşluğuna idrar sızıntısı olabilir. Punksiyon iğnesi, 450 açı ile batırılır. İğne, idrar kesesi ile uterhra’nın birleşme bölgesine yakın olarak uygulanır ise idrarın aspire edilmesi ile küçülen idrar kesesi iğneden uzaklaşmaz. Şayet iğne, idrar kesesinin apeksine uygulanır ise idrarın aspire edilmesi ile küçülen idrar kesesi iğneden uzaklaşır. Bu durumda tam boşalamayan idrar kesesinden karın boşluğuna idrar sızıntısı oluşur. Aynı zamanda serbest kalan iğnenin ucu, bağırsaklara zarar verebilir. Bu istenmeyen sonuçların oluşmaması için en ideal seçim yeri, prepubik linea median bölgedir.
Punksiyon işleminde enjektörün pistonu geri çekildiğinde idrar aspire edilemez ise bağırsak loplarının delinme riski nedeni ile iğnenin yünü değiştirilmemelidir. İlk girişimde başarılı olunamaz ise ikinci girişimde iğne değiştirilmelidir. Birkaç girişimde idrar kesesine ulaşılamaz ise idrar kesesinin boş olduğu ve pelvik kanalda yer aldığı düşünülmelidir. İdrar alındıktan sonra iğne enjektör ile birlikte uzaklaştırılmalıdır. İdrar kesesi abdominal palpasyon ile belirlenemez ise sırt üstü pozisyonda yatan hayvanda “kör sitosentezis” gerçekleştirilir. Bunun içinde en ideal seçim yeri göbek sikatriksi ile prepubik ön kenarın tam ortasında ki linea median noktadır. Bölgenin gerekli traş ve dezenfeksiyonu yapılır. Punksiyon iğnesi, bu noktadan kaudo-ventral yönde batırılır. Bu girişimden idrar alınamaz ise ilk punksiyon noktasının 1–2 cm kaudal ya da 1–2 cm kranial tarafta olmak üzere iki girişimde daha bulunulur.
Evcil hayvanlarda enterosentezis, çoğunlukla atlarda sekum dilatasyonu durumlarında oluşan gazı boşaltmak ve sekuma ilaç vermek amacı ile uygulanır. Atlarda enterosentezis sağ açlık çukurluğunun ortasından gerçekleştirilir. Bölgenin gerekli traş ve dezenfeksiyonu yapılır. Lokal infiltrasyon anestezisi uygulanır. Atlar, peritonitise karşı çok hassas olmaları nedeni ile asepsi ve antisepsi kurallarına dikkat edilir. Enterosentezis, kalın bir punksiyon iğnesi ya da trokar ile gerçekleştirilir. Hayvan ayakta tutulur. Kulağına yavaşa uygulanır. Gerekirse sağ ön bacak kaldırılır. Sağ elde tutulan trokarın ucu, karın duvarı kalınlığı dikkate alınarak sınırlandırılır. Sekum’un fundusuna ulaşmak için açlık çukurluğunun en kabarık yerinden dikey olarak bir darbede batırılır ve kranio-ventral yönde ilerletilir. Kanül sabit olarak tutulurken stile geri çekilir ve gaz çıkışına müsade edilir. Kanülün bağırsak içeriği ile tıkanması durumlarında ise stile, kanüle sokup çekilerek açılması sağlanır. Bağırsak içeriğinin laboratuvar muayeneleri için örnekler alınabilir. İşlem tamamlandıktan sonra karın boşluğunun kontaminasyonunu önlemek için stile kanül içine sokularak birlikte çıkartılmalıdır.
Çoğunlukla diagnostik amaçla rumen sıvısı analizleri için, bir punksiyon iğnesi ya da trokar ile perkutan olarak rumen duvarının ventralden delinmesi işlemidir. Rumenosentezis, sol tarafta patella’nın üst seviyesi hizasında, son kostanın kostokondral birleşme yerinin yaklaşık olarak 15–20 cm kaudo-ventralinden yapılır. Bölgenin traşı ve antiseptik solüsyonlar ile (alkol, povidone iyod) dezenfeksiyonu yapılır. Çoğunlukla sedasyon ya da lokal anestezi gerekmez. Huysuz hayvanlara sedasyon amacı ile 20- 25 mg xylazine i.v. verilebilir. Sığırın kuyruğu tutulur, başı sağ tarafa dönderilerek zaptı-raptı yapılır. Belirlenen noktadan iğne perkutan olarak rumene batırılır ve çok hafif aspirasyonla rumen sıvısı toplanır. Bazen, iğne lumenini rumen içeriği tıkayabilir. Böyle bir durumda enjektörün pistonu geri çekilir ya da rumene doğru enjektör ile basınçlı serum fizyolojik uygulanır. Tıkanan trokar kanülü, trokarın stilesi ile açılmaya çalışılır.
