Sondalama İle Muayene


Karın boşluğunun röntgen ile muayenesi

Sonda uygulaması bazı lumenli anatomik yapıların (özefagus, urethra, damar, duktus nasolakrimalis gibi) hastalıklarının tanısı (diagnostik sondalama) ya da tedavisi (terapötik sondalama) amacı ile ya da içerisinden patolojik akıntı gelen fistül ya da derin yaraların muayenesi amacı ile gerçekleştirilir. Fistül ya da derin yaraların, oluklu ya da oluksuz ucu küt sondalar ile muayenesi aynı zamanda endirekt bir palpasyon olarakta değerlendirilir.

Özefagusa sonda uygulamaları intraluminal obstrüksiyon durumlarında equidelerde ve ruminantlarda tercih edilir. Özefagus obstrüksiyonları equidelerde çoğunlukla sıkışmış kuru gıdaların, ruminantlarda ise genel olarak elma, patates, turp, pancar, lahana, mısır koçanı gibi yumru gıdaların yeteri oranda çiğnenmemesi ya da hızlı alımları ile oluşur. Bu gibi durumlarda equidelerde nasogastrik, ruminantlarda ise rumen sondası uygulamalarında sonda mideye kadar ulaşmaz. Uygulanan sondanın uzunluğu göz önünde tutularak obstrüksiyonun servikal ya da torasik seviyede olup olmadığıda belirlenebilir. Bu şekilde teşhisi konulan özefagusun intraluminal obstrüksiyonlarında bir tedavi seçeneği olarak uygulanan sonda ile yabancı cisim mideye itilebilir.

Kedi ve köpek gibi karnivorlarda özefagusun intraluminal obstrüksiyonu daha çok oburca ve parçalanmadan yutulan keskin kenarlı kemik parçarı oluşturduğundan dolayı bu türlerde özefagus sondası uygulanması sakıncalıdır. Bunun belirlenmesi için hayvan sahibinden çok dikkatli bir anamnez alınmalıdır.

         Hayvan türlerinde urethra’nın sondalanması aynı zamanda urethral kateterizasyon olarakta isimlendirilir ve daha çok bu şekilde ifade edilir. Urethranın kateterizasyonu hem diagnostik hem de terapötik amaçla gerçekleştirilir.

       Urethranın diagnostik kateterizasyonu;

  • Biyokimyasal analizler ve mikrobiyolojik kültür için (urinalysis) idrar

   kesesinden idrar toplanması,

  • Böbrek fonksiyon testleri için belirli zaman aralıklarındaki tam idrar

   miktarını belirlemek amacı ile idrar toplanması,

  • Üriner sistem ile ilgili obstrüksiyonlarda ya da ürolojik operasyonlardan

   sonra hastadaki idrar çıkışının takibinin yapılması,

  • Üriner sistem ile ilgili kontrastlı radyografik çalışmalarda kontrast madde

   uygulanması,

  • Urethranın, taş (calculi urethralis), striktür ya da lumenini daraltan, tıkayan

   diğer lezyonlar yönünden değerlendirilmesi ve

  • Nörojenik idrar tutamama (urinary incontinence) şikayeti olan hayvanlarda

   idar kesesinde kalan idrarın miktarının belirlenmesi endikasyonlarında  

   uygulanır.

       Urethranın terapötik kateterizasyonu ise;

  • İdrar retensiyonlarında idrar akışını sağlamak,
  • İdrar kesesi içine ilaç uygulamak ve
  • Urethranın ya da çevresinde ki diğer yapıların (prostate) cerrahi girişimlerin (urethrotomy, urethrostomy, prostatectomy)’de rehber olarak kullanmak gibi endikasyonlarında uygulanır.

Urethranın kateterizasyonu için erkek hayvanlarda genellikle içi mandrenli elastik kateterler, dişi hayvanlarda ise metal kateterler daha çok tercih edilir. Kateterizasyon sırasında asepsi ve antisepsiye dikkat edilmesi gerekir. Bu amaçla pamuk ya da gazlı bez, povidone-iyod solüsyonu, steril eldiven, kayganlaştırıcı jel, uygun numarada kateterler hazır bulundurulmalıdır. Dişi hayvanlar için ise uygun bir vaginal spekülüm (dişi köpeklerde otoskop kanülü de kullanılabilir) ve ışık kaynağına gereksinim duyulur.

Evcil hayvanlarda urethra’nın uzunluğu farklı olmasından dolayı kateterizasyon aynı şekilde gerçekleştirilemez. Urethra, erkek hayvanlarda dişilerden daha uzundur. Erkek hayvanlarda urethra, penis ucunda sonlandığı için penisin preaputiumdan çıkartılması ve kateterin orificium urethrae externus’dan sokulması gerekir. Dişi hayvanlarda ise urethra, vaginanın tabanında sonlanır. Vaginaya uygulanan bir spekülüm yardımı ve vaginanın aydınlatılması ile vaginanın ventral duvarının ortasında ki orificium urethrae externus belirlenir. Buradan sokulan kateter idrar kesesine kadar ilerletilir. 

Atlarda urethra, geniş olmasından dolayı kateter uygulaması oldukca kolaydır. Urethra, bu hayvanlarda arcus ischiadicus seviyesinde bir dirseklenme yapar. Dolayısı ile kateter, urethra’da ilerletilirken bu seviyede bir zorlama ile karşılaşılır.

Atlara uygun bir zaptı-rapt uygulanarak ayakta tutulur. İhtiyaç durumunda rektum içinde ki gaita,  el yardımı ya da lavman yapılarak boşaltılır. Ayrıca preaputium boşluğu uygun bir antiseptik solüsyon ile yıkanır. Preaputium, dışardan bir el yardımı ile tutulurken diğer el preaputium içine sokularak glans penis tutulur ve penis dışarı çekilir. Penisin elden kaymaması için bir gazlı bezden yararlanılır. Combelen (phenothiazine, Bayer), enjeksiyonu penis’in preaputiumdan kendiliğinden çıkması için uygulanabilir. Preaputiumdan dışarı alınan penisin özellikle glans penis seviyesine kadar povidone-iodine solüsyonu ile dezenfeksiyonu yapılır. Steril edilmiş ya da povidone-iyod solüsyonu ile muamele edilmiş ve kayganlaştırıcı jel sürülmüş kateter, orificium urethrae externustan sokularak idrar kesesine kadar ilerletilir. Mandren çekip çıkartıldıktan sonra kateterin ucundan idrar boşalır. İşlem tamamlandıktan sonra kateter dikkatli bir şekilde çekilerek uzaklaştırılır.

Erkek köpeklerde urethraya sokulan kateter ilerletilirken, peniste bulunan os penis ve arcus ischiadicus seviyelerinde bir dirençle karşılaşılır.

Erkek köpekler, masaya lateral pozisyonda yatırılarak tutulur. Preaputium ağzı ve boşluğu povidone-iyod solüsyonu ile temizlenir. Bir elin yardımı ile preaputium geriye doğru sıvazlanır. Bu durumda açığa çıkarılan penisin serbest ucu steril bir gazlı bez ile silindikten sonra uygun çapta ve kayganlaştırılmış jel sürülmüş kateter, orificium urethrae externustan sokularak idrar kesesine kadar ilerletilir.

Erkek kediye kateter uygulamak için iki kişi gereklidir. Bir kişi penisi preaputiumdan dışarı çıkartırken diğer kişi kateter uygulamasını yapar. Penis ve preaputium antiseptik (povidone-iyod) solüsyon ile temizlenir. Katetere kayganlaştırıcı jel yeteri oranda sürülür. Penisin ucundaki orificium urethrae externustan kateter urethraya sokulur ve idrar kesesine doğru yavaş yavaş ilerletilir. Kateterizasyon sırasında katetere takılan bir enjektör içindeki serum fizyolojik ile idrar kesesine doğru yapılacak infüzyon, kateterizasyon işlemini kolaylaştıracaktır. 

Erkek ruminantlar (boğa, koç, teke) ve erkek domuzlarda penis, dolayısı ile de urethra  “S” şeklinde “flexura sigmoidea penis” adı verilen bir kıvrım oluşturur. Ereksiyon sırasında oluşmayan bu kıvrım, normal durumlarda kateterizasyonu zorlaştırır. Bu tür hayvanlarda kateterizasyonu kolaylaştırmak için üst epidural anestezi ya da genel anestezi uygulandıktan sonra hayvana uygun bir pozisyon verilerek penis, prepisyumdan çıkarılır ve bir gazlı bez ile tutularak çekilir. Penis, dolayısı ile urethra düz bir pozisyona getirildikten sonra kateter, orificium urethrae externustan sokularak idrar kesesine kadar ilerletilir.

       Koç ve teke gibi küçük ruminantlar bir yardımcı tarafından kuyrukları ya da arka kısımları üzerine oturtulacak şekilde tutulurlarsa (ayakta duran hayvanın sırt kısmından yaklaşılarak ön ayakları tutulur ve hayvan arka kısmı üzerine gelecek şekilde dikey pozisyonda tutulur ise) penisin preaputiumdan çıkartılması oldukca kolay olur. Penis, kaymayacak şekilde bir gazlı bez ile yakalanır. Orificium urethrae externus, urethranın oluşturduğu processus urethraenın ucunda bulunur ki uygun çapta bir kateter buradan urethraya sokularak idrar kesesine ilerletilir. Kas gevşetici bir ilacın ya da anestezik ajanın enjeksiyonu kateterizasyon işlemini kolaylaştırır.

Kısraklarda ve ineklerde orificium urethra externus, vulvanın girişinden 10-15 cm içerde ve vestibulum vagina’nın ventral duvarı üzerinde bulunur. Vagina’ya uygulanan bir spekülüm rehberliği ve bir ışık kaynağı ile vaginanın aydınlatılması ile ya da vaginaya sokulan sol elin işaret parmağı rehberliğinde belirlenen orificium urethra externusa genellikle metal ya da kauçuk kateter kolaylıkla uygulanabilir.

Dişi köpeklerde vagina, uygun bir spekülüm ile açılır ve vagina aydınlatılır. Orificium urethra externus, vulvanın alt köşesinin 3–5 cm ön tarafında ve vaginanın ventral duvarının ortasında bulunur. Kayganlaştırıcı jel sürülen metal sonda buradan sokularak idrar kesesine kadar ilerletilir.

Dişi kediler ayakta tutulur. Perineal bölgenin temizliğinden sonra eldiven giyilmiş sol elin işaret parmağına kayganlaştırıcı jel sürülerek vaginaya sokulur. Vaginanın tabanında belirlenen orificium urethra externus’a işaret parmağı altından kaydırılan kateter sokularak idrar kesesine kadar ilerletilir.  Aynı amaçla vaginaya uygun bir otoskop uygulanır. Vagina, bir ışık kaynağı ile aydınlatılır. Vaginanın tabanında belirlenen orificium urethra externusa bir kateter sokularak idrar kesesine kadar ilerletilir.