Hayvanın muayene sırasında genel sağlık görünümünü yansıtan tavır ve davranışları, çevreye ve uyarılara karşı ilgisi, mizacı (huyu), fiziksel görünüşü ve besi durumu dikkatle takip edilmelidir. Bir muayene şekli olarakta değerlendirilen habitusta sağlam ya da hasta hayvanın genel görünümünün değerlendirilmesi için hayvan daha çok uzaktan takip edilmelidir. Hayvan yatmış durumdayken, ayaktayken ya da yürütülerek dikkatlice izlenmelidir.
Sağlıklı hayvanların tavır ve davranışlarında bir değişiklik olmaz. Çevreye ve dış uyarılara karşı ilgilidirler. Gözleri ile çevresindeki hareketli objeleri ve kişileri takip ederler. Çevredeki seslere karşı kulaklarını çevirirler. Sahibinin uyarılarına ya da yaklaşmalarına normal cevap verirler. Sağlıklı hayvanlar ayakta dururken, dört ayağı üzerine vücut ağırlığını eşit dağıtacak şekilde basarlar. Bu durumda ekstremitelerin bütün eklemleri ekstensiyon pozisyonundadır. Eklemlerinde bir fleksiyon pozisyonu gözlenmez. Yürüyüşlerinde bacaklar arasında koordinasyon, adım boylarında ve adım yüksekliklerinde eşitlik gözlenir. Yatmalarında ve yerden kalkışlarında bir zorlanma gözlenmez.
Hasta hayvan(lar), ayakta, yürürken ya da yatmış bir pozisyonda iken değerlendirilir. Şayet, hasta hayvanın muayenesi bir ahırda ya da sürüde yapılır ise ahırda ya da sürüdeki hayvanlardan farklı olarak ne gibi tavır ve davranışlarda bulunuyorsa dikkatlice takip edilmesi gerekir.
Ayakta duran hasta bir hayvana önden, arkadan ve yanlardan belirli bir uzaklıktan bakılmalıdır. Bu, aynı zamanda, hastanın uzaktan direkt inspeksiyonudur. Önden ve arkadan bakmalarda simetrik muayeneye, yanlardan bakılarda ise vücudun sağ ve sol yarımlarının mukayeseli olarak dış hastalıklar yönünden muayenesi yapılmalıdır.
Hasta hayvanlar, ayakta dururken çevreleri ile ilgisizdirler. Dış uyarılara cevap vermezler. Başı düşük, gözleri kapalı ve kulakları düşüktür. Hasta hayvanlar ayakta dururken, hastalıklarına göre tavır ve davranışlarda bulunurlar. Boğulmuş kasık fıtıkların (h. inguinalis)’da, testis(ler)in yangısı (orchitis) veya meme hastalıkların (mastitis)’da hayvan arka ayaklarını yanlara açar. Hasta bir hayvanın sürekli olarak inlemesi, sık sık yer değiştirmesi, yatıp kalkması, arka ayaklarını karın altına vurması ve huzursuz olması ağrılı ya da sancılı bir hastalığının olduğunu gösterir. Şayet bu hareketleri yaparken idrar yapma pozisyonu almasına rağmen idrarını yapamıyorsa hastalığının idrar kesesi ile ilişkili olduğuna, idrar yapmasını engelleyen bir hastalığının olduğuna karar verilir.
Köpeklerde perianal bölgedeki bezler (gl. circumanales) veya anal keselerin (sinus paranalis) yangılarında, köpekler sık sık anal bölgeyi yalama, ısırma ya da yere sürtme gibi davranış bozuklukları gösterirler.
Tetanoza yakalanmış bir atta, belde hafif kamburluk, baş ve boyun öne doğru gergince uzatılmış (opitotonus), dört bacaktaki bütün eklemlerde aşırı gerginlik (hiperekstensiyon), vücudun bütün kaslarında sertlik, kuyruk dik ve kalkık, yürüyüşte isteksizlik ve kaskatı bir yürüyüş gibi tavır ve davranışlar gözlenir.
Laminitis, equidelerde ve ruminantlarda tırnağın içindeki lamellar yapıları tutan önemli bir ayak hastalığıdır. Lokalize olduğu ayak ya da ayaklara göre hayvanın farklı tavır ve davranışlar sergilemesine neden olur. Tek ayaktaki laminitiste hayvan ilgili ayağının üzerine vücut ağırlığını bindirmek istemez ve bacağını fleksiyon pozisyonunda tutar. Her iki ön ya da her iki arka ayaklarındaki laminitiste ise hayvan sürekli olarak ayaklarını değiştirerek yere basar. Dört ayak laminitisinde ise hayvan ayakları üzerinde duramaz, genellikle yatmayı tercih eder.
Hasta hayvanlar, hareketleri sırasında hastalıkları ile ilgili olarak tavıt ve davranışlarında değişiklikler gösterirler. Özellikle, hareket sistemini oluşturan kas, tendo, kemik, ligament, eklem gibi yapıların hastalıkları ve bu hareket sistemini kontrol eden sinir sisteminin hastalıkları ile ilgili olarak tavır ve davranışlar sergilerler. Ekstremiteyi oluşturan sert ve yumuşak dokularla ilgili (ostitis, osteomyelitis, arthritis, myositis, tendinitis, tendovaginitis, fracture, luxation, subluxation vb.) hastalıklarda ya da ayak hastalıkları ile ilgili olarak, hastalığın şiddetine, derecesine ve lokalize olduğu yere göre farklı derecelerde ve şiddette yürüyüş bozukluğu (topallık) görülür. Merkezi sinir sistemi ve servikal spinal lezyonlarla ilgili olarak yürüyüş sırasında ön ve arka, özellikle de arka bacaklar arasındaki uyumsuzluk, koordinasyon bozukluğu, hayvanın düşecekmiş gibi sallanarak yürümesi (ataksi) görülür.
Orta ve iç kulak hastalığı (otitis media, otitis interna) bulunan hayvan, yürüyüşü sırasında başını hasta kulak tarafına eğer ve aynı tarafa doğru dönme hareketleri yaparak yürümeye çalışır, hatta bu hareketleri sırasında sık sık düşer (vestibular paralysis).
Lumbal spinal lezyonlarla ilgili olarak arka bacaklarda hareket ve duyu algılaması azalmasına ya da kaybına bağlı olarak hareket sırasında arka bacakların vücudun arkasında süründüğü görülür (paraplegia).
Hayvanlar hasta değillerse yattıkları yerden uyarıldıkları zaman hemen kalkarlar. Atlar genellikle ayakta dinlenirler. Normalde yattıklar zaman yan yatarlar ve ayaklarını uzatırlar. Atların, sığırlar gibi ayaklarını karın altında toplayarak yatmaları normal değildir. Sığırlar, bacaklarını karın altında toplayarak göğüs üzerine ve hafif yana doğru yatarlar. Hasta olan sığırların yerden kaldırılması oldukca güçtür. Bazı ineklerin, güç doğumu takiben arka bacaklarını yanlara açmış (abduction) olarak yatmaları görülür (obturator paralysis, calving paralysis).
Muayenesi yapılan hayvanın besi durumu hastalıklara karşı dayanma gücünü, uygulanacak tedavinin seçimini ve ilave tedaviler (vitaminler, mineraller) gerektirip gerektirmediğini gösterir. Hayvanın besi durumu iyi, orta ve zayıf olarak değerlendirilerek hastalıkların oluşu, seyri ve iyileşmesi hakkında da bilgi verir.
Besi durumu iyi olan hayvanların vücut yapıları normal görünür. Vücut ağırlıkları, yaşının gerektirdiği değerlerdedir. Baş, boyun, göğüs, sırt ve bacaklar bir bütün içinde görünür. Kas yapıları kuvvetlidir. Hastalıklara karşı dayanıklılığı oldukca iyidir. Esas tedaviye ilaveten bir ek tedaviye ihtiyaçları yoktur.
Besi durumu orta olan hasta hayvanların vücut yapıları zayıf görünümlüdür. Kaslardaki zayıflıktan dolayı vücudun bazı bölgelerindeki kemik çıkıntıları daha belirgindir. Hastalıklara karşı dayanıklıkları normaldir. Duruma göre ilave tedaviye ihtiyaç duyarlar.
Besi durumu zayıf olan hasta hayvanların vücut yapısı zayıf ve kaşektik görünümdedir. Deri donuk, sertleşmiş ve elastikiyetini kaybetmiştir. Kaslarda zayıflık ileri derecede olup kemiklerdeki çıkıntılar, özelliklede kostaların inspeksiyonla sayılmaları daha belirgin hale gelir. Besi durumu zayıf hasta hayvanların hastalıklara karşı direnci oldukca düşüktür. Normal tedaviye ilaveten ek tedaviler gerektirebilirler.
Hayvanlardaki besi durumunu etkileyen nedenler farklılık gösterir. Bunlar bakteriyel va viral hastalıklar, yaşlılık, uzun süre aç kalma, paraziter invazyonlar, dengesiz besleme, tümöral oluşumlar, aşırı sıvı kaybı ve dehidrasyon olarak sayılabilir.
Besi durumu iyi gibi değerlendirilen, fakat bir hastalık olan şişmanlık (obesite), vücudun aşırı yağlanmasıdır. Obesite, sistemik hastalıklardan ileri geldiği gibi daha çok aşırı yem tüketimine karşılık hareketsizlik sonucunda oluşur. Obesitenin en önemli nedenini ise endokrin bezlerdeki fonksiyon bozuklukları oluşturur. Obesiteli hayvanlar hastalıklara karşı dayanıksızdırlar. Obesite, ameliyatlarda ihtiyaç duyulan normal anestezik madde miktarının artmasına, dolayısı ile anesteziye giriş ve çıkışta problemlere neden olur. Ayrıca obesiteli hayvanlarda yağ dokusu operasyonun dikiş aşamasında yara kenarları arasına girerse, operasyon yarasının iyileşmesini geciktirir.
